Kaos'a giriş...

BAŞLANGIÇTA SADECE KAOS VARDI! - Hesiodos (Eski Yunan düşünürü -şairi)

Yazıya böyle bir sözle giriş yapmak bence konunun önemini ortaya koymak açısından son derece güzel olacaktır.

Meteorolog Ed Lorenz bir gün bilgisayarına yanlış veriler giriyor ve beklediğinin tersine farklı sonuçlar elde ediyor.Bunun sonucunda "len buna kafa patlatayım ben" gibi bir düşünce kafasında yer etmiş olmalı ki, dostumuz üşenmiyor aklına, akıllarda kelebek etkisi diye kalan müthiş bir teorem, hayatın keşfedilmemiş çok güzel bir yönü bir şimşek gibi çakıyor.Düşüncelerini "Bir kelebek Afrika'da kanat çırpsa, Amerika'da tayfunlara sebep olabilir.Doğada her olay birbirini izleyen olaylar zincirinin bir sonucudur." şeklinde güzel bir yargıyla açıklıyor.Sonra bu teoreme bir de güzel film çevriliyor.İnsan hayatında çok önemli bir yere sahip olduğunu düşündüğüm bu teorem ile ilgili mümkün olduğunca fazla bilgi toplamaya çalışacağım.Bulunan bilgileri bir şekilde sentezleyip burada sizlerle paylaşmak istiyorum.

Hesaplanamayan her veri, her küsurat bir sonraki adımda katlanarak üst üste binecektir bu ise çok kısa süre sonra sistemi tahmin edilemez kılacaktır. Buna kaos dilinde "başlangıç koşullarına hassas bağlılık" deniyor.Bu bağlılık öyle ki;

Bir sigara dumanının havada yaptığı şekiller tamamen düzensiz ve bağımsız raslantıların ürünü olarak görülebilir. Ancak bir teorik fizikçi dumanın bu dinamiğinin aslında ortamdaki birçok parametre ve etken ile belirlendiği görüşündedir. Bu girdiler o kadar çoktur ve o kadar değişkendir ki incelemek ve net bir kanıya varmak imkânsızdır. Parametrelerin bu denli değişken olması aslında o parametrelerin de bir çıktı olmasından kaynaklanır. Dumanın hareketine neden olan hafif bir hava akımı aslında odanın başka yerindeki bir sıcaklık değişikliği ve basınç farkının neden olduğu bir harekettir. Ayrıca dumanın dinamiğini etkileyen girdiler birbirlerine bağlı olabilirler ki bu durumu tam anlamıyla içinden çıkılmaz hâle sokar. Sigara dumanı örneğine geri dönersek, hava akımının yalnızca sıcaklık değişiminden kaynaklandığını farzedelim (ki pratikte bu milyonlarca etkenden biridir). Sıcaklık değişimi ortamda basınç farkı yarattığından hava akımını etkiler. Ancak oluşan hava akımı sıcaklıkta tekrar değişimlere neden olacağından farklı girdilerle tekrar bir fonksiyon oluşturur ve bu değişim sonsuza kadar devam eder. Birçok farklı girdinin sürekli değişerek fiziksel değişimler ve farklı düzenler yaratması ve bu düzenlerin yine kendisini etkilemesi insan zekasının ve günümüzdeki gözlem ve bilimsel tahmin yeteneklerinin çok çok üstünde olmasından dolayı kaos olarak nitelendirilir. Oysa tüm bu değişimlere neden olan fiziksel yasalara ve matematiksel açıklamalara hakimiz. İşte bu noktada karşımıza düzen ve anarşinin aslında birbirine na kadar sıkı sıkıya sarılmış olduğu ortaya çıkar. Fiziksel yasalar ne kadar basit olursa olsun sonuç o kadar raslantısal ve karmaşa doludur.

Kelebek etkisi determinizmini kökünden yıkmıştır, determinizmin adeta sonu olmuştur.
Determinizm: Her hareketin hesaplanabilen ve önceden tahmin edilebilen bir sonuç doğuracağı inanışına determinizm deniyor. Bu felsefi düşünce binlerce yıl önce eski yunanda ortaya çıktı ve 16. yy dan beri de bilimin bir parçası oldu. Sir Isaac Newton, modern bilimde determinizmin savunucularına en belirgin örnektir. Newton un öğretilerinin özünde determinizm yatar.Çünkü meydana gelen her olay, tümüyle olayın öncesinde ne olduğuna bağlı olmayı gerektirir. Mesela bir örnek verecek olursak; bir cisim belli bir yükseklikten yere atıldığı zaman yere ne zaman düşeceğini hesaplamak deterministik bir yaklaşımdır.

Determinizm sayesinde Aya gidilmiştir, Uydular yörüngelerine oturtulmaktadır. Ama uzun vadede determinizme bel bağlamamak gerekir.
Kelebek etkisi yüzünden gelecek hiçbir zaman hesaplanamaz. Teorik olarak evrendeki her parametreyi hesaplayacak ve geleceği tahmin edecek bir bilgisayar yapılsa, her zaman için kesinlikle ihmal edilecek veriler olacaktır, bırakın ihmal edilecek verileri, bu bilgisayarın kendi kullandığı enerji ve bu hesaplamaları yaparken ortaya çıkacak enerji değişimleri bile geleceği tahmin etmeyi imkansız kılıyor.

"O golü de atmış olsaydık,kaçırmasaydık şimdiye iki sıfır galiptik..." Futboldan hiç anlamam ama böyle bir şeyin kelebek etkisi yüzünden mümkün olamayacağını söyleyebilirim. Zira o ilk gol atılsa idi, o andan itibaren bütün olayların gidişatı değişeceği için belki de malup bile olunabilirdi.

Şeklinde devam eden örnekleme ile konu çok farklı boyutlar da kazanabilir.Farklı zeminlerde tartışılabilir.Önemsenmeyen kavramlar örnekte olduğu gibi sonuca kesinlikle etki etmektedir.Bilimsel düşüncede devrim yapan Kaos teorisi determinizm düşüncesini de yıkmıştır.

İkinci yazımıza devam edeceğiz...

Bu yazıda kullanılan kaynaklar:
http://tr.wikipedia.org/wiki/Kaos_teorisi
http://forum.donanimhaber.com/m_3374304/tm.htm